สมุนไพรกับการกำจัดไบโอฟิล์ม

เวลาใช้ลิ้นแตะไปที่ฟัน หลายคนคงเคยรู้สึกว่าคล้ายมีเมือกลื่น ๆ เกาะอยู่ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นก่อนหรือหลังการแปรงฟัน โดยเฉพาะช่วงเวลาหลังรับประทานอาหาร หากลองใช้เล็บขูดที่ฟันดูก็จะพบว่าสิ่งที่หลุดออกมาก็คือขี้ฟัน ซึ่งสิ่งที่เราให้คำจำกัดความกันโดยทั่วไปแบบง่าย ๆ ว่าขี้ฟันนั้น แท้จริงแล้วมีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ไบโอฟิล์ม (Biofilm) หรือ คราบพลัค (Plaque)

ไบโอฟิล์ม หรือ คราบพลัค เกิดจากจุลินทรีย์ที่เกาะติดอยู่กับพื้นผิวที่เปียกชื้นและจะเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ซึ่งฟันของเราก็มีพื้นผิวในลักษณะอันเป็นที่โปรดปรานของจุลินทรีย์เข้าพอดี ขึ้นชื่อว่าจุลินทรีย์อาจฟังดูไม่น่าอภิรมย์นัก ทว่าแท้จริงแล้วมันไม่ได้เกิดขึ้นมาอย่างไร้ประโยชน์แต่มีหน้าที่ในการช่วยรักษาสมดุลภายในช่องปากของเรา เมื่อเรารับประทานอาหาร โดยเฉพาะอาหารจำพวกแป้ง หรือน้ำตาลเข้าไป จุลินทรีย์ที่ว่านี้ก็จะผลิตกรดขึ้นมาเพื่อช่วยย่อยสลายน้ำตาลภายในอาหาร ซึ่งหากเราดูแลและทำความสะอาดฟันเป็นอย่างดี ไม่ให้เกิดการสะสมของเจ้าจุลินทรีย์เหล่านี้ในปริมาณมากเกินไปจนเสียสมดุลก็จะไม่มีปัญหาใดๆ ตามมา

ในทางกลับกันหากเราไม่ได้ดูแลสุขภาพภายในช่องปากหรือทำความสะอาดฟันไม่ดีเพียงพอ คราบจุลินทรีย์ก็จะผลิตกรดขึ้นมาเรื่อยๆ จนสะสมในปริมาณที่จะทำให้เกิดการกัดกร่อนจนผิวฟันถูกทำลายอย่างช้าๆ จากนั้นปัญหาฟันผุก็จะเกิดขึ้นตามมาในที่สุด

วิธีการป้องกันฟันผุโดยการกำจัด ไบโอฟิล์ม

วิธีการป้องกันฟันผุจึงสามารถทำได้โดยการกำจัด ไบโอฟิล์ม ที่สะสมอยู่บนผิวฟัน ซึ่งโดยปกติทั่วไปเราจะกำจัดมันด้วยการแปรงฟัน ทั้งนี้ ควรใช้วิธีการแปรงฟันที่ถูกต้องและเหมาะสมตามที่ทันตแพทย์แนะนำ การใช้ไหมขัดฟันอย่างสม่ำเสมอก็จะยิ่งช่วยเสริมให้สุขภาพอนามัยในช่องปากของเราดียิ่งขึ้น ส่วนการใช้น้ำยาบ้วนปากก็ถือเป็นการช่วยลดการสะสมของคราบสกปรกที่ไม่พึงประสงค์ภายในช่องปากได้เช่นเดียวกัน เพียงแต่ไม่ใช่วิธีการที่ดีนัก เนื่องจากเศษอาหารไม่ได้ถูกกำจัดออกไป

อีกทางหนึ่งซึ่งหลายคนอาจไม่เคยรู้มาก่อน คือ ในเมื่อ ไบโอฟิล์ม หรือคราบจุลินทรีย์ในช่องปากของเราดูเหมือนจะชอบอาหารที่มีน้ำตาลเป็นพิเศษ การลดการรับประทานอาหารที่มีน้ำตาลสูงจึงถือเป็นวิธีการหลีกเลี่ยงจุลินทรีย์เหล่านี้ไม่ให้มันเป็นภัยต่อฟันของเราได้อีกวิธีหนึ่งเช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง น้ำอัดลม ซึ่งนอกจากจะมีน้ำตาลสูงแล้วก็ยังมีกรดที่ส่งผลต่อการกัดกร่อนผิวฟันอีกด้วย

กำจัด ไบโอฟิล์ม ด้วยสมุนไพร

นอกจากหลายวิธีการที่กล่าวมาข้างต้นแล้ว อีกวิธีการหนึ่งที่จะช่วยกำจัดไบโอฟิล์มได้ก็คือการใช้สมุนไพร โดยสมุนไพรของไทยเรานั้นมีหลายชนิดด้วยกันที่มีคุณสมบัติในการกำจัด ไบโอฟิล์ม ได้อย่างไม่น่าเชื่อ ไม่ว่าจะเป็น ข่อย ชุมเห็ดเทศ ฟ้าทะลายโจร เสลดพังพอนตัวผู้ หรือใบบัวบก[1] เนื่องจากมีงานวิจัยพบว่าสมุนไพรเหล่านี้มีฤทธิ์ในการยับยั้งและทำลายเชื้อจุลินทรีย์ชนิดที่เป็นสาเหตุสำคัญในการเกิดไบโอฟิล์ม ดังนั้น สมุนไพรดังกล่าวจึงมีคุณสมบัติในการกำจัดไบโอฟิล์มได้อย่างไม่ต้องสงสัยเลย

อย่างไรก็ตาม การใช้สมุนไพรไทยในการกำจัด ไบโอฟิล์ม หรือคราบพลัค เพื่อป้องกันฟันผุนั้น ถือเป็นการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ การจะแก้ปัญหาจากต้นเหตุได้จริงๆ เราต้องรู้จักสภาพภายในช่องปากของเราให้ดีเสียก่อน

โดยในช่องปากของเรานั้น ปกติจะมีค่า PH หรือค่าความเป็นกรด – ด่าง อยู่ระหว่าง 6.3 – 7.0 ซึ่งถือว่าอยู่ในระดับกลาง หากอยู่ในระดับที่ต่ำกว่านี้จะแสดงถึงสภาพความเป็นกรดซึ่งไม่เป็นมิตรต่อฟันของเราอย่างแน่นอน เพราะนั่นหมายความว่าอาการฟันผุอยู่ใกล้แค่เอื้อมแล้ว ทั้งนี้ มีงานวิจัยที่ให้ผู้เข้าร่วมการทดลองอมสารละลายน้ำตาลเอาไว้ในปากเพื่อทำการวัดค่า PH ของคราบพลัคในช่องปาก ซึ่งผลการทดลองพบว่า ค่า PH ลดต่ำลงเมื่ออมสารละลายน้ำตาลไปเพียงแค่ 1 – 2 นาทีเท่านั้น ดังนั้น จากที่กล่าวมาแล้วข้างต้นว่า การรับประทานอาหารจำพวกแป้ง หรือน้ำตาล เสี่ยงที่จะทำให้เกิดฟันผุ การทดลองนี้จึงถือเป็นเครื่องยืนยันได้เป็นอย่างดี

อย่างไรก็ตาม ค่า PH ในช่องปากจะสูงขึ้นเมื่อมีการแปรงฟันหรือหยุดรับประทานอาหาร ซึ่งค่า PH สูงขึ้นนั้นหมายถึงสภาวะที่มีความเป็นด่าง หรือมีความเป็นกรดน้อย นั่นหมายถึงว่ากระบวนการกัดกร่อนผิวฟันหยุดการทำงานลง หรืออีกนัยหนึ่งก็คือขั้นตอนที่จะนำไปสู่ปัญหาฟันผุถูกยุติลงชั่วคราวนั่นเอง

จะเห็นได้ว่าการป้องกันปัญหาฟันผุนั้น แม้จะมีตัวช่วยอย่างสมุนไพรไทยในการขจัด ไบโอฟิล์ม แต่เนื่องจากไบโอฟิล์มเกิดจากจุลินทรีย์ที่อยู่ในปากของเราตามธรรมชาติ จึงไม่มีทางที่จะขจัดมันไปได้อย่างถาวร การรักษาสมดุลภายในช่องปาก หรือในทางวิทยาศาสตร์เรียกว่าการรักษาค่า PH ภายในช่องปากให้อยู่ในระดับที่เหมาะสมจึงเป็นสิ่งที่ควรทำควบคู่กันไป เพื่อเป็นเกราะป้องกันให้เราห่างไกลจากปัญหาฟันผุ ที่นอกจากจะทำให้กินอะไรก็ไม่อร่อยแล้วยังสร้างความเจ็บปวดทรมานอีกด้วย

บทความโดย

พท.ว. ทยิดา ไทยถาวร

ผู้อำนวยการคลินิกการแพทย์แผนไทยวัดทินกรนิมิต

[1] สมตระกูล ราศิริ และคณะ./(2560).//การใช้สมุนไพรบรรเทาโรคในช่องปาก.//วารสารทันตาภิบาล,/28/(2),/129. สืบค้นจาก https://he02.tci-thaijo.org/index.php/TDNJ/article/download/102015/78976/257849